Toen FC Groningen in 2015 de KNVB beker won brak er een waar volksfeest uit. De fans waren euforisch. Een van hen was zo in de ban van de overwinning dat hij tot de uitspraak kwam: ‘dit is mystiek’, zo las ik destijds in het dagblad Trouw.
Is dat wel mystiek? Enkele kenmerken, die je ook bij de aanhang van andere clubs ziet, wijzen wel in die richting. Het eigen ‘ik’ lijkt op te gaan in een groter geheel, men voelt zich verbonden met anderen en zeker als de club een mooie overwinning behaalt, voelt men zich een met het elftal en met de andere fans van de club. Dat kan een overweldigende ervaring zijn.
Het is in dit geval echter een eenwording bij de gratie van een tegenstander die overwonnen is. Het is niet alomvattend.
Ik vind dit een vrij onschuldige vorm van schijnbare mystiek.
Zulke gevoelens van eenwording en verbondenheid met anderen kunnen ook gevaarlijke vormen aannemen, zoals we kunnen zien bij het Duitse fascisme uit de vorige eeuw. Dorothee Sölle wijst hierop in haar boek Mystiek en verzet , wanneer ze een onderscheid maakt tussen ware en valse mystiek. Dit fascisme heeft een eigen mystiek geschapen door gebruik te maken van nationalistische, militaristische en elementen uit de natuur-romantiek. Het is echter valse mystiek, volgens Sölle, omdat groepen mensen uitgesloten worden. Er werd bij de nazi-mystiek onderscheid gemaakt tussen leven dat waarde en leven dat geen waarde heeft. Het leven van gehandicapten, en vooral natuurlijk dat van de Joden, had daarbij geen waarde.
Ethiek is dan bij Sölle het criterium om te onderscheiden tussen ware en valse mystiek. Bij ware mystiek gaat het om ethiek die alles en iedereen insluit, die allesomvattend is. Ze haalt daarbij een uitspraak van de veertiende-eeuwse mysticus Ruusbroec aan: ‘God is gemeenschappelijk voor alle schepselen’. En Sölle vervolgt: ‘Elke aantasting van deze grondervaring, zoals die in racistisch, aan klasse gebonden of patriarchaal denken vanuit macht of ook in mystieke ego-manieën plaatsvindt, heft juist deze gemeenschappelijkheid van God op…’.
Het lijkt me dat we tegenwoordig waakzaam moeten zijn voor deze vormen van valse mystiek. Nationalisme steekt op veel plaatsen de kop op met ‘America first’, ‘Make America great again’ en met het anderszins benadrukken van het superieure van de eigen nationaliteit. Dat is wel begrijpelijk vanwege de behoefte aan geborgenheid bij de eigen natie, het eigen volk. Een behoefte die ontstaat door vreemde invloeden die het vertrouwde bedreigen. Maar het gevolg kan zijn dat men een sterke leider wil, die dan kritiek gaat zien als verraad aan de natie, aan het eigen volk. Een recept voor verdeeldheid en conflicten.
De voetbal-mystiek staat los van deze valse mystiek en die noem ik dan maar pseudo-mystiek. Er is niets mis met het genieten van een overwinning van je club. Ik kreeg zelf ook wel een beetje een euforisch gevoel toen ik zag hoe Nederland in Hamburg met 4-2 won van Duitsland op 6 september dit jaar.
Geef een reactie