Ik wil op deze plaats schrijven over het lezen van mystieke teksten en laten zien hoe je daardoor geraakt kunt worden. Als leidraad voor dit blog ga ik uit van een opmerking van de Duitse theologe Dorothee Sōlle (1929-2003) in haar boek Mystiek en Verzet: ‘De mystieke teksten lezen betekent dat je jezelf, dat ondergespitte wezen, opnieuw leert kennen’. Ze was van mening dat er in ons allen een mystieke gevoeligheid steekt, die we kunnen toelaten.
Begin jaren tachtig van de vorige eeuw werd ik voor het eerst geraakt door een mystieke tekst. In het boek Zenboeddhisme van de Britse godsdienstfilosoof Alan Watts (1915-1973) 1) kwam ik een beeldspraak tegen die mijn godsbeeld deed kantelen: ‘Als je God zoekt lijk je op iemand die op een paard zit en zoekt naar het paard waarop hij zit’. De God uit mijn gereformeerde jeugd, die me toen steeds minder aansprak, bleek ineens heel dichtbij te kunnen zijn. Zo dichtbij dat je hem gewoonlijk over het hoofd ziet.
Niet lang daarna las ik in het dagboek van Etty Hillesum ‘Het verstoorde leven’ iets vergelijkbaars: ‘Binnen in me zit een heel diepe put. En daarin zit God. Soms kan ik erbij. Maar vaker liggen er stenen en gruis voor die put, dan is God begraven. Dan moet hij weer opgegraven worden’.
Mystieke teksten bleven me mijn verdere leven vergezellen. Na mijn pensionering ben ik ze gaan vergelijken vanuit de vraag: wat zeggen ze over God, over het goddelijke? Dat heeft geleid tot een boek dat door Berne Media, de uitgeverij van de abdij van Berne, is uitgegeven in april 2019 onder de titel Er is meer in ons/ leren van de mystici.
Ik ben hierin tot de conclusie gekomen dat mystici van alle tradities en van alle tijden in hun teksten naar hetzelfde wijzen, naar iets dat ze niet precies in woorden kunnen weergeven. Ze hebben het God genoemd, ‘het Onuitsprekelijke’, ‘het Naamloze’, ‘Datgene in mij dat meer is dan ik’, het Alomvattende, enzovoort. Er zijn ook mensen geweest die buiten elke traditie stonden toen ze een overweldigende mystieke ervaring kregen. De bekende spirituele leraar Eckhart Tolle is hiervan een voorbeeld.
Ik denk dat zulke ervaringen algemeen menselijk zijn, ze zeggen iets over onze wezenlijke identiteit. Het komt voor mij samen in een beeld van de Duitse Benedictijn en zenmeester Willigis Jӓger: ‘Elke golf is de zee’. We lijken allemaal aparte golfjes, de een met een schuimkop, de ander is slechts een klein rimpeltje, maar in wezen zijn we de zee die zich in die golven uitdrukt.
Mystici kun je vergelijken met vulkanen: zoals in vulkanen het binnenste van de aarde naar de oppervlakte uitbarst, komt in mystici iets van ons binnenste, iets van God, tot uitbarsting. Dat is dan geen ramp, maar het beste wat een mens kan overkomen.
Mensen die een mystieke ervaring hebben gehad zeggen wel eens dat ze thuisgekomen zijn. Ze hebben een ander perspectief op het leven gekregen. Ze zijn te vergelijken met de mensen in het beeld van de grot van de filosoof Plato: Daarin zitten mensen met hun rug naar een lichtbron, ze zien schaduwen voor zich op de wand van de grot en ze denken dat dat de hele realiteit is. Een mysticus is dan iemand die een vermoeden heeft dat er meer moet zijn, dan de grot uitloopt en ineens een heel andere werkelijkheid ziet. Dan wordt het wel moeilijk om weer terug te gaan in de grot en je plaats naast de anderen in te nemen. Zo iemand wil natuurlijk vertellen over wat hij of zij heeft gezien.
Als ik een mystieke tekst las dacht ik wel eens ‘dit zou iedereen moeten lezen, het raakt aan de essentie van ons mens-zijn’. Ik wil in deze blog dan ook graag schrijven over zulke teksten in de hoop dat ze af en toe dat ondergespitte wezen in onszelf raken.
1) Alan Watts is te horen op You Tube onder ‘The real You’.
juli 2019
Wim Davidse.
Geef een reactie